Slimme chatbots, slordige denkers

Tijdens de EARLI-conferentie afgelopen zomer in Graz was één thema niet te missen: kunstmatige intelligentie in het onderwijs. Van ondernemerschapsonderwijs tot
taalvaardigheid, in bijna elke sessie ging het over dezelfde vraag: hoe kunnen we AI gebruiken om leren te verdiepen, in plaats van het denken uit handen te nemen?

Een van de onderzoeken die mij het meest bijbleef, was dat van Marina García-Morante en haar collega’s1. Studenten moesten ChatGPT gebruiken tijdens hun schrijfproces voor een eindopdracht, en daarbij ook hun prompts en de gegenereerde antwoorden delen met de docenten.
De onderzoekers zagen dat studenten zich bewuster werden van hun schrijfstijl en de opbouw van hun argumentatie. Toch leverde dat niet automatisch betere resultaten op. Integendeel: studenten die ChatGPT gebruikten, scoorden gemiddeld lager dan studenten uit eerdere jaren die zonder AI hadden gewerkt.
ChatGPT bleek vooral moeite te hebben met complexe redeneringen en genuanceerde analyses. Studenten namen de gegenereerde teksten vaak te snel over, waardoor juist het diepere denken, het kritisch afwegen, onderbouwen en herzien van argumenten, verzwakte.

Leren kost moeite

Tijdens de keynote van Kou Murayama2 werd dit spanningsveld op een andere manier zichtbaar. Hij sprak over intrinsic rewards: de positieve prikkel die je hersenen ervaren als je iets begrijpt of vooruitgang boekt. Die beloning wordt sterker naarmate je meer kennis opdoet, waaruit blijkt dat nieuwsgierigheid onze krachtigste motor blijft. Maar om dat mechanisme te activeren, moeten leerlingen en studenten eerst ervaren dat leren moeite mag kosten. En precies dát staat onder druk in een tijd waarin elk antwoord met één klik beschikbaar is.
Die spanning tussen gemak en diepgang herken ik ook uit mijn eigen onderzoek, dat ik mocht presenteren in Graz. In mijn derde studie3 ‘Fostering Entrepreneurial KSA: Developing Educational Escape Games in Secondary Education’ ontwikkelden we zes educatieve escape games om ondernemerschapskennis, -vaardigheden en -attitudes (KSA) bij derdejaars vmbo-tl-leerlingen te stimuleren.
In deze fysieke games voegden we ook AI toe: leerlingen konden tijdens de games vragen stellen aan Aisha, een chatbot die getraind was met de eindtermen van het vak economie. Aisha fungeerde als digitale hintcoach waarmee leerlingen uitleg konden opvragen, economische begrippen konden verkennen en hun keuzes konden verantwoorden.

De resultaten zijn nog in analyse, maar de eerste observaties laten zien dat het gebruik van AI in het voortgezet onderwijs allesbehalve vanzelfsprekend is. Sinds het landelijke telefoonverbod hebben veel scholen hun digitale middelen opnieuw moeten organiseren. Niet alle leerlingen beschikken over een eigen laptop, en het gebruik van laptopkarren kost tijd. Daardoor is het praktisch soms een uitdaging om AI-tools zoals chatbots op een zinvolle manier in te zetten in de klas.

Irrelevante reacties

Tijdens de observaties van de games merkten we bovendien dat leerlingen wel met de chatbot werkten, maar dat dit niet altijd leidde tot de juiste antwoorden.
Ze kregen soms onjuiste of irrelevante reacties omdat ze hun vraag nét anders formuleerden dan bedoeld, iets wat een docent zou opmerken en herinterpreteren, maar een chatbot niet. Het laat zien dat AI alleen effectief is als leerlingen leren precies te verwoorden wat ze willen weten, en begrijpen dat een goed antwoord begint bij een goede vraag of prompt.
Toch ligt daar precies onze pedagogische opdracht: leerlingen leren om nauwkeurig te denken, om niet te snel tevreden te zijn met wat technologie teruggeeft, maar
nieuwsgierig te blijven, door te vragen en hun eigen denkproces te blijven aanscherpen. Want als we niet oppassen, neemt de snelheid van technologie het over van de traagheid die leren soms nodig heeft en precies daar verliezen we wat onderwijs betekenisvol maakt. Slimme chatbots zijn niet het probleem. Slordig denken wel.

Sultan Göksen-Olgun is lerarenopleider, columnist en onderzoeker (PhD student).

Noten
1 García-Morante, M., Stege, U., & Reich, T. (2025, august). Use of AI as a tool for academic writing. Paper gepresenteerd op de EARLI-conferentie, Graz, Oostenrijk.
2 Murayama, K. (2025, august). Intrinsic rewards and the motivation to learn. Keynotepresentatie, EARLI-conferentie, Graz, Oostenrijk.
3 Göksen-Olgun, S., Groot, W., Wakkee, I., & Martina, R. (2024, augustus). Fostering Entrepreneurial KSA: Developing Educational Escape Games in Secondary Education. Paper gepresenteerd op de EARLI-conferentie, Graz, Oostenrijk.